Ondersteuningsprogramma’s
Met onze financiële middelen ondersteunen we individuele onderzoekers en onderzoeksteams met persoonlijke mandaten en projectfinanciering.
Alles over ondersteuningsprogramma’s
Open access
Wat is Open Access?
Open Access is het wereldwijd, online en kosteloos toegankelijk maken van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek aan iedereen, binnen en buiten de academische context, met als ultieme doel om de impact van dat wetenschappelijk onderzoek zo groot mogelijk te maken. Vanuit het principe dat onderzoek gesubsidieerd met publieke middelen ook beschikbaar hoort te zijn voor het grote publiek, verplicht het FWO ertoe dat onderzoeksresultaten in Open Access gepubliceerd worden (Algemeen Reglement FWO, artikel 2, paragraaf 2).
Het belang van Open Access
In Open Access publiceren vergroot de zichtbaarheid en het gebruik (eveneens het aantal citaties) van wetenschappelijk onderzoek. Dit bevordert de wetenschappelijke vooruitgang, een inclusievere kennisdeling, de realisatie van economische en maatschappelijke impact, de publieke betrokkenheid en leidt tot meer samenwerking.
Wiens verantwoordelijkheid is het?
De verplichting om in Open Access te publiceren heeft betrekking op alle FWO-onderzoekers: Alle houders van een FWO-mandaat, een FWO-project of een -krediet die resultaten publiceren die geheel of gedeeltelijk tot stand zijn gekomen met FWO-middelen. Daarnaast wenst het FWO deze onderzoekers aan te moedigen om andere publicaties eveneens in Open Access te publiceren. Hoewel het FWO onderzoekers aanbeveelt om alle publicatievormen in Open Access te publiceren, is het reglement momenteel uitsluitend en strikt van toepassing op gepeerreviewde tijdschriftartikels (A1). Of hieraan voldaan werd, wordt gecontroleerd tijdens de evaluatie van de wetenschappelijke verslagen. Indien minstens één A1-publicatie niet 'open' of 'onder embargo' is, zal het verslag als 'onvoldoende' worden beoordeeld.
Opties om in Open Access te publiceren
Er zijn verschillende manieren waarop onderzoekers hun resultaten in Open Access kunnen publiceren. De meest conventionele vormen die van elkaar onderscheiden worden zijn:
- Gold Open Access: Een publicatie in een doorgaans online Open Access-tijdschrift of op een Open Access-publicatieplatform, waarbij alle publicaties per definitie publiek toegankelijk zijn. Vaak betalen de auteurs hiervoor een Article Processing Charge (APC);
- Diamond Open Access: Een publicatie in een doorgaans online Open Access-tijdschrift of op een Open Access-publicatieplatform, waarbij alle publicaties gratis toegankelijk zijn voor zowel de lezer als de auteur(s). Er zijn geen kosten voor de auteur om te publiceren. Deze tijdschriften en platformen worden financieel ondersteund door verscheidene organisaties zoals universiteiten, onderzoeksinstellingen, financiers, en overheden;
- Green Open Access: Een publicatie in een doorgaans online Open Access-tijdschrift of op een Open Access-publicatieplatform, waarbij de auteurs het artikel – minimaal het ‘author accepted manuscript’ – zelf archiveren en beschikbaar maken in een online databank. In Vlaanderen gebeurt dit meestal door deponering van de publicatie in de repository van de onthaalinstelling;
- Hybrid Open Access: Dit verwijst naar de optionele Open Access-publicatie in traditionele tijdschriften tegen meerprijs.
Binnen het huidige reglement laat het FWO onderzoekers vrij in hun keuze. Minimaal verwacht het FWO Green Open Access. Bovendien kunnen eventuele kosten die verbonden zijn aan het publiceren in Open Access betaald worden met werkingsmiddelen van de verkregen FWO-financiering. Dit geldt niet enkel voor gepeerreviewde tijdschriftartikels (A1) maar ook voor andere publicatievormen zoals bijvoorbeeld boeken.
Onder invloed van allerlei initiatieven en, daaraan verbonden, een groeiend algemeen bewustzijn kent het Open Access-landschap een stijgend aanbod van kwalitatieve tijdschriften. Jammer genoeg steken daarnaast ook zogenaamde “predatory journals” (soms vertaald als “rooftijdschriften”) de kop op. Veel van deze tijdschriften worden gekenmerkt door hoge publicatiekosten, zonder daar (kwalitatieve) peer review voor in de plaats te stellen. Deze manier van publiceren staat dan ook in direct conflict met de wetenschappelijke integriteit binnen het FWO en, meer bepaald, met de Europese gedragscode voor wetenschappelijke integriteit. Om onderzoekers toe te laten om deze predatory journals te identificeren en Open Access-tijdschriften te selecteren die aan de nodige kwaliteitseisen voldoen, zijn er online bronnen beschikbaar, zoals de Directory of Open Access Journals (DOAJ). Daarnaast spreekt het voor zich dat voorzichtigheid geboden is en bestaan er initiatieven die onderzoekers hierin begeleiden, zoals “Think. Check. Submit.
Wanneer moet een publicatie toegankelijk zijn?
Het FWO verwacht dat onderzoeksresultaten zo snel mogelijk in Open Access gepubliceerd worden. Indien er gekozen wordt voor Green Open Access leggen sommige uitgevers een embargoperiode op. Deze embargoperiode is de periode die moet verstrijken alvorens het artikel vrij beschikbaar mag worden gemaakt en is afhankelijk van de uitgever en/of van het tijdschrift in kwestie. Ook de versie van het artikel dat de auteur mag archiveren varieert van tijdschrift tot tijdschrift. Voor meer informatie hieromtrent wordt de lezer verwezen naar de databanken van SHERPA/RoMEO.
Het FWO aanvaardt een maximale embargoperiode van 12 maanden, sinds 2018 ondersteund door een federale wet die auteurs (met terugwerkende kracht) het recht geeft om de resultaten van onderzoek, dat ten minste voor de helft met publieke middelen werd bekostigd, na een embargo van twaalf maanden kosteloos ter beschikking te stellen voor sociale en humane wetenschappen en na zes maanden voor andere wetenschappen (Art. XI.196, §2/1 van het Wetboek van Economisch Recht).
Richtlijnen per onthaalinstelling